منابع کتابخانه ای : کتاب های مرجع

بررسی مقدماتی ( مطالعات اکتشافی )

آشنائی کلٌی با موضوع مورد مطالعه و تحقیق ، یا « بررسی مقدماتی » )Preliminary Study ) با مطالعه منابع عمومی  که معمولا" به : کتابهای مرجع » ) References ) شهره اند و در بخش مرجع کتابخانه ها قرار دارند ، شروع می شود .

کتاب های مرجع در موارد مقتضی به صورتی کلی یا باصطلاح عمومی و آسان به سؤالات پژوهشگران در موضوعات مختلف پاسخ می دهند. این پاسخ به دوصورت است :

الف - مستقیم

ب - غیر مستقیم

منابع کتابخانه ای مطالعات و تحقیقات

آرشیو ( منابع کتابخانه ای )

هدف ما تا حد ممکن استفاده از اسناد و مدارک موجود در « آرشیوها » ( مثل آرشیو روزنامه ها و مجلات و گاه آرشیو مواد غیرکتابی ، یا باصطلاح غیر مکتوب ، از جمله فیلم ها و برنامه های کامپیوتر ، و... ) « بانک داده ها » ( مثل مرکز آمار ایران ) و « مرکز اسناد » ها ( مثل سازمان ملی اسناد ایران ) و « مرکز اطلاعات » ها ( مثل مرکز اسناد و مدارک علمی ایران ) و « کتابخانه » ها ( اعم از تخصصی - دانشگاهی - ملٌی و عمومی ) ، به ویژه مدارک کتبی و نیز مدارک دستگاه های دولتی و وابسته به دولت است ؛ یعنی :

کتاب ها

پایان نامه های تحصیلی

نشریات ( جزوات )

نشریات و گزارشهای اداری

مجله ها

روزنامه ها

نقشه ها و نمودارها

اسناد و مدارک طبقه بندی شده ( محرمانه )

روش گرد آوری اطلاعات (2)

روش گرد آوری اطلاعات (2)

منابع مطالعه

منابع مطالعه و تحقیق به طور کلی عبارتند از :

الف - تحقیقات میدانی :

- مشاهده مستقیم ( و از آنجمله مشاهده مشارکتی )

مشاهده مشارکتی به معنی مشارکت شخص محقق در جمع آوری اطلاعات است . مثلا" در باره قیمت های خرده فروشی در شهری بزرگ در تهران ، مطالعه گر به لااقل سی نقطه از شهر برود ، قیمت رسمی ، قیمت عرضه ای و قیمت پس از چانه زنی متداول را بدست آورد و آنگاه آن را منعکس کند . ( و اینجاست که شاید مشخص شود که آنچه بانک مرکزی تحت این عنوان منتشر می کند  معنی و مفهوم و چندان اعتباری ندارد = حقیقت ).

- مصاحبه یا به طور کلی استفاده از منابع گفتاری 

امروز با امکان استفاده از برنامه های صدا و سیما ، شرکت در کنفرانس ها ، سمینارها و همایش ها ، مصاحبه تلفنی یا اینتر نتی و ... در این امر تسهیلاتی به وجود آمده است ؛ با این وجود بعید است که طی آنها به تمام پرسش های مورد نظر پرسشگر پاسخ داده شده باشد . به اضافه ی اینکه ابتدا می باید به فهرست های منتشره  و معتبر افراد متخصص و لااقل مرتبط با موضوع دست یافت و آنگاه به آدرس و...

- کاربرد پرسشنامه کتبی و از آنجمله از طرائق مکاتبه و نظرخواهی .

آنچه که تا کنون ذکر شد معمولا" در بحش « تحقیق میدانی » قرار میگیرند . 

روش گرد آوری اطلاعات در مطالعات و تحقیقات انسانی ، اجتماعی و اقتصادی

روش گرد آوری اطلاعات 

یا 

روش منبع یابی در مطالعات و تحقیقات انسا نی - اجتماعی - اقتصادی ، و...

همه جانبه بودن که به وسعتی قابل توجه می رسد ، تعمیق و باصطلاح ژرفانگری ، و دقت در جستجو ی اسناد و مدارک و به طور کلی منابع معتبر از ضروریات مطالعات و تحقیقات اقتصادی - اجتماعی - فرهنگی پس از انتخاب و تحدید موضوع ، یا حتی به موازات آن است .

این امر در باصطلاح « مطالعات کتابخانه ای » ( Library Research )  اهمیت باز بیشتری می یابد . 

معمولا" دانشجویان و پژوهشگران تازه کار یا اصولا" مشتاقان آموزش ندیده ای که به مطالعات و تحقیقات انسانی می پردازند در چنین ورطه ای گرفتار می آیند ؛ و گاه در مراخل پایانی مطالعات خود با دستیابی به منبعی جدید و امٌا اساسی ، ناگزیر به رهاکردن بسیاری از بخش های تهیه شده یا به حتی شروع مجددکار از ابتدا می شوند .

حال آنکه اگر در بدو امر به منابع اصلی که معمولا" « اسناد مرجع » خوانده می شوند دست یابی داشته باشند ، و آنها را مطالعه ، و فهرست کرده پلان موضوعی خود را آگاهانه ترسیم کرده باشند به ندرت ممکن است که به چنین پاکباختگی اساسی گرفتار آیند .

این امر نسبت به منابع اینتر نتی نیز صدق می کند .

 اهداف و فواید این آغاز گری یا به نوعی مطالعه اکتشافی و پیشدرآمد عبارتند از :

- صرفه جوئی در طول مدت بررسی یا فعالیت پروژه مطالعاتی : جلوگیری از تکرار مکررات  یا باصطلاح « دوباره کاری ها » و اتلاف وقت و هزینه .

- آسان سازی فعالیت مطالعاتی پژوهشگر با ایجاد نظم و ترتیب و جلوگیری از سرگردانی های احتمالی در جریان مطالعات .

- افزایش اعتماد پژوهشگر به این که تقریبا" از تمامی منابع مربوط قابل دسترسی مطلع شده و از معتبر ترین آنها در حد ممکن استفاده برده است .

- کاهش موضوعات « زائد » یا نه چندان لازم ، در گزارش نهائی مطالعه یا تحقیق

این منابع به اعتبار نوع خود دچار تقسیمبندی هائی نسبی شده اند .

گرد آوری اطلاعات

گرد آوری اطلاعات

مطالعات ، پس از تعریف حدٌ و حدود و چند و چون مسئله مورد تحقیق  ، با مطالعه سوابق امر و در واقع مطالعات قبلی در این موضوع صورت می گیرند تا 

- مبادا مطالعه ای تکرای انجام دهیم و وقت و هزینه خود را به تمامی یا در قسمتی قابل تجه به هدر دهیم . 

 چه در بخش توصیفی و چه در بخش تحلیلی ، با سوابق امر آشنا شده به ضمنا" به گرد آوری اطلاعات لازم ( ترجیحا" به صورت فیش های مطالعاتی ) بپردازیم .

در گرد آوری اطلاعات شاید لازم باشد که قبل از هر چیز به تاریخچه مطالعاتی موضوع بیردازیم که آن نیز به سه بخش اصلی تقسیم می شود :

تاریخچه مطالعاتی :

اسناد و مدارک : کتابها - رساله ها - مقالات و...

سایر شواهد : عکس - فیلم - اسیاء - برنامه های رادیوئی - برنامه های تلویزیونی - منابع اینترنتی - سی دی ها و...

و آنگاه : منبع یابی 

و پس از آن :

تهیه فهرست اولیه منابع و مآخذ مطالعه

تحدید موضوع

تحدید موضوع

معمولا" توصیف را با پسوند « نگاری » مشخص می کنند ؛ مثل جغرافی یا ژئو گرافی به معنی زمین نگاری ؛ و در مقابل همین « نگاری » توصیف مثل « مردم نگاری » بحث تحلیل و شناخت مثل « مردم شناسی » را داریم که به معنی مطالعه و تحلیل برای « شناخت » مردم است  ؛ و قاعدتا" در آن پس از استفاده از توصیفی که قبلا" در باره موضوع وجود داشته است یا خود آن را صورت داده و ، در صورت لزوم ، تالیف و تدوین کرده ایم ، به « تحلیل » مسئله یا به طور کلی موضوع می پردازیم . 

توصیف ، تمام جوانب امر یا موضوع مثل جوانب تاریخی ( تاریخچه موضوع ) جغرافیائی و ... را در بر می گیرد .

در مواردی که ما با وسعت موضوع مورد تحقیق مواجه می شویم و توان پرداختن به تمام موضوع را نداریم به ناچار مطالعه خود را به مطالعه بخشی از موضوع مورد نظر محدود می کنیم که به این امر « تحدید موضوع » میگوئیم . مثل اینکه چون امکان مطالعه تمام تاریخ ششهزار ساله بهستان را نداریم فقط تاریخ آن در دوره زندیان را مورد مطالعه قرار دهیم ؛ و در آن نیز از حاشیه روی بپرهیزیم .

در واقع پس از تحدید موضوع است که مطالعات توصیفی ما شکل گرفته بنیان مطالعات تحلیلی ما نیز قرار می گیرند .