بامبا : بررسی های آمایشی و مدیریت برنامه ریزی استراتژیک

قبل از اینکه اهل قلم باشیم بخردانه بیاندیشیم ... و قبل از این که بنویسیم حوب بیاموزیم .

بامبا : بررسی های آمایشی و مدیریت برنامه ریزی استراتژیک

قبل از اینکه اهل قلم باشیم بخردانه بیاندیشیم ... و قبل از این که بنویسیم حوب بیاموزیم .

بامبا : بررسی های آمایشی و مدیریت برنامه ریزی استراتژیک

Alireza Ayatollahiعلیرضا آیت اللهی
استاد سابق علوم اجتماعی در دانشگاههای علامه طباطبائی ، شهید بهشتی ، و... علوم و فنون اقتصادی در دوره های عالی مدیریت کشور ، با 19 سال تحصیلات دانشگاهی در ایران و فرانسه ( و اندکی نیز تحصیلات غیر رسمی معماری و شهر سازی در ایتالیا و اسپانیا ) در کارشناسی ارشد رشته هائی متعدد از جمله مدیریت دولتی ، و دوره های دکتری جامعه شناسی و مردم شناسی ، جغرافیا و آمایش سرزمین ، اقتصاد و جامعه شناسی کار ؛ همیشه مشاغل پژوهشی را بر مشاغل آموزشی ترجیح داده در سمت « استاد پژوهش » مرتبط با علوم و فنون اقتصادی و اجتماعی فعالیت داشته است ؛ از جمله مدتی مسئولیت امور پژوهشی عمران شهری در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور را بر عهده گرفته است . مؤلف چند کتاب و چندین مقاله و گزارش ، متولد 1324 در شهر یزد و ، به استثناء قریب به هشت سال اقامت در فرانسه ، مقیم تهران ؛ هم اکنون باز نشسته است ....

پیوندها

بنیان آمایش سرزمین (4)

علیرضا آیت اللهی | دوشنبه, ۱۲ تیر ۱۳۹۶، ۰۴:۵۲ ب.ظ

برنامه سوٌم ( 1958 – 1961 )

فرانسه به عنوان مبدع یا یکی از بزرگترین مبدعین سیاست آمایش سرزمین طی برنامه سوٌم خود نشان داد کشور درگیر جنگ و بحران های اقتصادی – اجتماعی بسیار مهم آنطور که باید و شاید نمی تواند به آمایش سرزمین خود بپردازد و خارج از برخی مطالعات بالاجبار آن را در عمل رها می سازد .

برنامه سوٌم فرانسه ( 1958 – 1961 ) دارای سه جهتگیری اساسی بود :

-      برونگرائی ، بازکردن مرزها و سیاست توسعه صادرات ، بخصوص که عضویت بازار مشترک را بنا به معاهده رم در 1957 پذیرفته بود .

-      ادامه ناگزیر جنگ الجزایر و تورٌم لجام گسیخته ای که معمولا" در جنگ به وجود می آید .

-      به سنٌ اشتغال رسیدن موج بزرگی از جوانانی که حاصل سیاست تشویق زاد و ولد پس از جنگ جهانی دوم بودند .

-      آیا در چنین شرایطی فرانسه می توانست به اجرای سیاستای آمایش سرزمین بپردازد ؟!

فرانسه که تحت رهبری فردی آگاه و قدرتمند و منطقی چون ژنرال دوگل قرار داشت اولویت را در اساس قرار دادن دو سیاست و اجرای آنها دید :

·        حسابداری ملٌی به منظور تهیه و تدوین اهداف رشد اقتصادی و افزایش تولید ناخالص ملی و به این وسیله کنترل اهداف اصلی برنامه سوٌم .

·        آینده نگری و پیش بینی های لازم که در این قلمرو طبیعتا" سیاست های آمایش سرزمین هم که اصولا" سیاست هائی برایمیان مدت و بخصوص دراز مدٌت هستند نقش داشتند

·         

·        ثبات و ترمیم اقتصادی دستور روز قرار گرفته بودند .

این ترمیم ، اگرچه به قیمت کاهش نرخ رشد اقتصادی فرانسه در آن زمان ، تحقق یافت .

  • علیرضا آیت اللهی

بنیان آمایش سرزمین (3)

علیرضا آیت اللهی | چهارشنبه, ۲ فروردين ۱۳۹۶، ۰۱:۲۲ ب.ظ

آمایش سرزمین در فرانسه اصولا" یکی از وظایف اصلی دولت بود که در برنامه های توسعه آن کشور به عنوان فصل فضائی ( جغرافیائی - محلٌی - مکانی ) گنجانده می شد .

برنامه دوٌم فرانسه ( 1957 - 1954 ) متوجٌه سرمایه گذاری های بخش عمومی ، به ویژه در تاسیسات آموزش و پرورش و بهداشت و درمان گردید ؛ که طبیعتا" اینگونه تاسیسات فقط طی بک سال ساخته و مهیای استفاده نمی شدند ؛ و ایجاد آنها غالبا" چند سل طول می کشید ؛ و نه تنها به نوع فعالیت وزارتخانه ها و سازمان های مربوط بلکه منوط به تصمیمات بودجه ای در آن وضع اسفناک مالی فرانسه بود و نهایتا" استفاده از تسهیلات بانکی بنا به اولویت بندی .

آمایش سرزمین در این برنامه که مواجه با مشکلات جنگ باصطلاح استقلال خواهی الجزایر شد ؛ اصول و فصولی واقعا" اساسی داشت :

- منابع طبیعی هر محل

- منابع انسانی هر محل

یعنی نخستین و اساسی ترین بخش های :

- مطالعات توسعه

و پس از آن :

- سازماندهی بازار کشاورزی

- باز سازی بنگاهها و...

- تطبیق مهارت های نیروی کار با نیازهای کشور

و نها یتا" : 


تولید


  • علیرضا آیت اللهی

بنیان آمایش سرزمین (2)

علیرضا آیت اللهی | جمعه, ۲۷ اسفند ۱۳۹۵، ۱۱:۰۳ ب.ظ

بنیان آمایش سرزمین (2)

در فوریه 1950 برابر با زمستان 1328 خورشیدی ، و بنا به مطالعات گراویه و سایر جغرافیدانان ، جامعه شناسان ، شهر سازان و اقتصاددانان ، اوژن کلودیوس پتی ، وزیر بازسازی و شهرسازی فرانسه ، متنی مدوٌن و پس از آن بروشوری تحت عنوان « برای یک برنامه آمایش سرزمین » در اختیار اعضاء هیئت دولت فرانسه نهاد که این نوشته بیانیه ء آمایش سرزمین ، یا اساس رهنمود های سیاست آمایش سرزمین در ترمیم خرابیهای ناشی از مشارکت فرانسه در جنگ بین الملل دوٌم ، و کمبود بی سابقه مسکن در آن کشور ، قرار گرفت .

پتی به منظور مقابله با نابرابری هایی عظیمی که در توزسع جمعیت ، امکانات زندگی و هرگونه فعالیت در سراسر سرزمین فرانسه به وجود آمده بود ، ضمن انطباق مسکن با مقتضیات صنعتی ، فعالیت خود را بیشتر بر دو بخش اساسی بنا نهاد :

- تامین مالی برنامه ها و پروژه ها

- تهیه و تدوین و تصویب قوانین و مقررات لازم

این فعالیت ها نه تنها تا زمستان 1953 که اوژن کلودیوس پتی در این مقام باقی بود ادامه یافت بلکه ده ها سال بعد از آن ، و در واقع تا حدود نیم قرن ، به همین ترتیب ادامه داشت .

برای یک برنامه آمایش سرزمین ، بیانیه آمایش سرزمین ، رهنمود های سیاست آمایش سرزمین ، ترمیم خرابی ها ، تامین مسکن ، نابرابری در توزیع جمعیت ، نابرابری در توزیع امکانات زندگی ، نابرابری در توزیع اشتغال ، تامین مالی برنامه ها ، وضع قوانین و مقررات 


  • علیرضا آیت اللهی

بنیان آمایش سرزمین

علیرضا آیت اللهی | جمعه, ۲۷ اسفند ۱۳۹۵، ۱۱:۵۵ ق.ظ

ژان فرانسوآ گراویه


در قلمرو علوم انسانی هر رشته ای هدفی دارد و « رشته مطالعات » یا رشته مطالعاتهائی برای رسیدن به آن هدف به وجود آمده است که برخی مردود بوده چندان منعکس نشده اند و از بین آنچه که شناخته شده و متداول است :

- برخی به نسبت بیشتری پذیرفته شده اند و بکار فته اند ( نسبی است )

که نسبت پذیرش آنها نیز چون علوم ریاضی یا به طور کلٌی علوم محض نیست که کاملا" باصطلاح منطقی باشد ؛ بلکه :

- نظری است . گروهی یک نظردارند و گروههائی دیگر نظراتی دیگر

وقتی ما از آمایش سرزمین گفتگو می کنیم باید هدف ، هویت و ماهیت آن را بشناسیم و یکی از بهترین راه های شناخت این هویت ، مطالعه مبنا و ریشه ی آن است که چرا به وجود آمده است ؟ و آنگاه چه تغییر و تحولاتی یافته است تا به صورت کنونی مورد مطالعه ی ما قرار گیرد .

چرائی ایجاد یک رشته ( فلسفه یک رشته ) و فایده و ضرورت ( منطق ) آن در هدف و جریان بنیان آن نهفته است . در مورد آمایش سرزمین ، در اصل یا به سبک فرانسوی آن ، شاید بهتر باشد به حدود هفتاد سال پیش از این برگردیم .

در سال 1947 میلادی با انتشار کتاب « پاریس و بیابان فرانسه »  از ژان فرانسوآ گراویه ، جغرافیادان فرانسوی ، خشت اوٌل تفکٌر آمایش سرزمین نهاده شد .

وی پاریس را چون شهری توصیف می کند که به قیمت عقب ماندگی سایر نقاط فرانسه و بخصوص مرکز جغرافیائی فرانسه ، که بخاطر آبادی و جمعیت کم آن را بیابانِ فرانسه شمرده است ، یا رشد قارچگونه و نا متناسب خود با سایر نقاط کشور به صورت قطب منحصر به فرد فرانسه در آمده است ؛ و توسعه آن کشور را نا متعادل و زیانبار ساخته است .

گراویه به بررسی مسائل و ارائه پیشنهاداتی در مباحث زیر پرداخته است :

- تاسیسات عمومی

- جمعیت

- آموزش

- مشاغل

- سبک زندگی

- راه و ترابری

- مسکن

- تامین مالی


  • علیرضا آیت اللهی

تاریخ و تحوٌل آمایش سرزمین

علیرضا آیت اللهی | دوشنبه, ۲۳ اسفند ۱۳۹۵، ۰۸:۲۱ ب.ظ



در هر مطالعه ای ابتدا ، یا پس از تدوین تعریف موضوع مطالعه ، لازم و حتی ضروری است که به تاریخ تحول موضوع مطالعه پرداخت

تاریخ و تحوٌل آمایش سرزمین

با فرض این که ابداع ، اصل و اهمٌیت آمایش سرزمین بیشتر در کشور فرانسه بوده است در تاریخ و تحوٌل این رشته ، قبل از سایر کشورها ، به آمایش سرزمین در فرانسه می پردازیم .

آمایش سرزمین در فرانسه به مفهوم مجموعه ای از فعالیت هائی است که توسط دولت ، مدیریت های محلی ، و برخی از سازمان های عمومی ، به منظور توجٌهی بیش از پیش به توسعه ی شهرستان های آن کشور ، که خود مجموعا" سرزمین فرانسه را تشکیل می دهند ، پیش گرفته شده است . آمایش سرزمین با اقدام و عمل در مقیاسی بزرگتر از« سیاست شهر » متوجٌه 

چیدمان منطقی انسان ها و فعالیت ها در کلٌ سرزمین کشور است 

؛ یعنی پرداختن به :

- توسعه اقتصادیِ کشور

- مسکن در شهر ها و روستاها

- راه و ترابری

- مخابرات

آمایش سرزمین به سبک فرانسه ، به فرایندی که در آن دولت نقش محرٌک اصلی را بازی می کند وفادار  مانده است . با این وجود اگرچه سیاست آمایش سرزمین در فرانسه بر اساس قوانین ، مقررات ، و بودجه ای دولتی بنا شده است ؛  با نظر مدیریت های محلی ، مراجع دیگری همدر اجرای آن مشارکت نموده اند . حال آنکه در اتحادیه اروپا آمایش سرزمین بیشتر مترادف با توسعه ی منطقه ای و سیاست منطقه ای این اتحادیه عمل می شود .

پس :

آمایش سرزمین قبل از هرچیز یک « سیاست » است ؛ و آنهم خاصٌ فرانسه ، چنانکه مضمون آن حتی در بسیاری کشورهای شریک فرانسه در اتحادیه اروپا ، که مدیریت های محلی شان کار ساماندهی سرزمین محل مدیریت خود را برعهده دارند ، تقریبا" ناشناس مانده است . به همین دلیل است که مثلا" در آلمان ، که حکومتش چون فرانسه « جمهوری متمرکز » نیست و به صورت منطقه ای ( فدرال ) است ، بحثی از آمایش سرزمین وجود نداشته بیشتر از « توسعه فضائی » گفتگو می شود .


ترجمه و اقتباس از :


https://fr.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire_en_France#Principes_d.27am.C3.A9nagement


  • علیرضا آیت اللهی

تعریف موضوع تحقیق

علیرضا آیت اللهی | جمعه, ۲۹ بهمن ۱۳۹۵، ۰۹:۲۹ ب.ظ

تعریف موضوع تحقیق

تعریف موضوع تحقیق در بدو امر سهل و ساده بنظر می رسد ؛ امٌا در حقیقت امر یکی از دشوار ترین ومهم ترین بخش های نحقیق را تشکیل ی دهد . چرا که چون « خشت اوٌل » اگر تعریف ، صحیح و مناسب نباشد چه بسا تمام امر تحقیق را مختل می کند ؛ بنابر این لازم است که در امر تعریف از یک شناختشناس نیز استفاده شود . به طور کلٌی :

تعریف ، بیان مشخصات یک مضمون ، یک مفهوم ، یک شیء است .

مشخصات یک اصطلاح ، مثلا" « آمایش سرزمین » ممکن است به صورتی کامل ادا نشوند و بنابر این نعریف به صورتی ناقص بیاید ؛ حال آنکه نفریف باید جامع مشخصات موضوع مورد نظریاشد و باصطلاح :

تعریف باید جامع باشد .

با این وجود یک تعریف ممکن است دو موضوع متفاوت را شامل شود حال آنکه یکتهریف میبایست فقط به یک موضوع اطلاق شود . به عنوان مثال تعریفی که هم بتواند به آمایش سرزمین و همبه برنامه ریزی فضائی اطلاق شود کاملا" ناقص و منحرف کننده است . بنابر این در این مورد گفته می شود که تعریف آمایش سرزمین نباید دقیقا" همان مشخصان برنامه ریزی فضائی را هم در بر بگیرد و بدین منظور باید به خصوصیاتی که در آمایش سرزمین وجود دارد و در برنامه ریزی فضائی وجود ندارد تکیه شود و مانع ورود خصوصیات برنامه ریزی فضائی  در تعریف آمایش سرزمین بشود :

تعریف باید مانع باشد .

این مانع بودن دامنه ای وسیع را در بر می گیرد ؛ مثلا" :

آمایش سرزمین در کدام سرزمین ؟

در چه عصری ؟

بنا به کدام شیوه تفکری ؟ ( راستگرایانه یا چپگرایانه ؟ )

- و....


  • علیرضا آیت اللهی

تعریف سیاسی و اداری

علیرضا آیت اللهی | دوشنبه, ۱۱ بهمن ۱۳۹۵، ۰۸:۳۱ ب.ظ


تعریف سیاسی و اداری


تعریف سیاسی و اداری اگرچه اصولا" از تعریف باصطلاح علمی نشآت می گیرد امٌا وجهی کاربردی دارد و گاه بسیار با آن متفاوت است ؛ و غالبا"

صورتی قانونی می یابد

از این تعریف است که قاعدتا" می بایست مجموعه قوانین و مقررات مربوط ، و آئین نامه ها و دستور العمل های اجرائی در خصوص :

- مدیریت منابع انسانی

- مدیریت مواد اولیه و وسایل و ابزار

- بودجه

- و... ناشی شوند

به چنین تعریفی که معمولا" می بایست به تصویب قوٌه مقننه گذشته باشد تعریف قانونی می گویند . تعریف زیر تعریفی است که اصولا" قانونی می نماید :

آمایش سرزمین شامل مجموعه ی اعمالی است که دولت یا سایر مدیریت های بخش عمومی ( یا بخش خصوصی مورد اعتماد بنا به سفارش بخش عمومی ) به منظور اقدامات لازم بر روی سرزمینی معین و اصلاح آن ( با کشیدن راهها ، ساختن پل ها و تونل ها ، ایجاد سد ها ، برپا داشتن مراکز تفریحی و ... ) به جهت مطلوبیت هرچه بیشتر انجام می دهند .

*

بنابر این وقتی تحقیقی می خواهد در باره آمایش سرزمین صورت گیرد ابتدا بایست توسط مراجع مربوطه مشخص شود که :

- کدام سرزمین ؟

- چه اقدامات و اصلاحات آمایشگرانه ای ؟

توسط چه سازمان ، جامعه ، شرکت یا فرادی ؟

- با چه ابزار و وسایلی ؟

- بنا به کدام بودجه ؟

و....

که چون قاعدتا" دولت مجری چنین اقداماتی ، معمولا" در چهارچوب یک طرح و برنامه مشخص ، می شود طی لایحه ای قانونی به مجلس ارائه می شود و پس از تصویب مجلس به اجرا در می آید .

http://www.thesaurus.gouv.qc.ca/tag/terme.do?id=9636

https://fr.wikipedia.org/wiki/Am%C3%A9nagement_du_territoire


  • علیرضا آیت اللهی

تعریف مرامی - ایدئو لوژیکِ آمایش سرزمین

علیرضا آیت اللهی | دوشنبه, ۴ بهمن ۱۳۹۵، ۰۵:۴۳ ب.ظ


تعریف مرامی - ایدئو لوژیکِ آمایش سرزمین


قاعدتا" سرزمین به محدوده جغرافیائی خاصٌی گفته می شود که جامعه ای مشخص یا نسبتا" شخص را در خود جای داده است . تقریبا" در جهان هیچ جامعه ای نیست که دارای اعتقادات جمعی ، دین یا مذهب مشترک و نهایتا" یک اید ئولوژی که ما آن را مرام می خوانیم نباشد .

پس ، ینا به مرام موجود جامعه ، رسالتی یرای افراد و بخصوص رهبران جامعه وجود دارد که می بایست طبق آن حرکت کنند .

معنای مرام ، معنوی تر از ایدئولوژی می نماید و معمولا" شامل است بر :

اخلاقیات

معنویات

ارزش ها

ارزشهای اسلامی که در قانون اساسی ایران آمده اند ، قبل از هر چیز ، بر رعایت حقوق فردی و کرامت و ارزش والای انسانها ، و متابعت از عدل الهی در برابر افراد جامعه حکم می کنند ؛ که در « حکومت قسط و عدل » جمع می شود و این اساس در آمایش سرزمین در خدمت افراد یک جامعه ، یا یک ملٌت ، بر رعایت عدالت و برابری در برخورداری از امکانات زندگی در هرکجای سرزمین حکم می کند :

به همان اندازه در روستا که در شهر

به همان اندازه در سیستان که در تهران 

و....

 تعریف عدالت طلبانه آمایش سرزمین ، تعریف اصلی آمایش سرزمین است ؛ که در بدو ار در زادگاهش ، فرانسه مطرح شده است .

امٌا گروهی ، در فرانسه و در مراحل بعدی ، تعاریفی کمتر ایدئولوژیک و به تدریج اقتصاد گرایانه و منطبق با مقتضیات جامعه ی سرمایه داری نیز ارائه داده و به آن عمل کرده اند .


  • علیرضا آیت اللهی

تعریف کاربردی آمایش سرزمین

علیرضا آیت اللهی | يكشنبه, ۳ بهمن ۱۳۹۵، ۰۵:۵۹ ب.ظ



تعریف کاربردی آمایش سرزمین


تعریف کاربردی همان تعریف علمی به صورتی است که در فعالیت مورد نظر قابل کاربرد باشد . به این ترتیب تعریف کاربردی چیزی نظیر یک ثبت سفارش است که تمام مشخصات شیء مورد نظر یا کار مورد درخواست در آن می آید .

تعریف کاربردی خود بر دونوع اساسی است :

- بر اساس اصول ( مبانی )

- بر اساس فرایند کار: مراحل کار

در آمایش سرزمین یک سری سیاست ها مثل دسترسی هرچه سریع تر اعضاء جامعه به تاسیسات و « تجهیزات » ، یا آطور که بین فارسی زبانان بیشتر مصطلح شده است« امکانات » لازم برای زندگی شخصی و خانوادگی - اجتماعی - اقتصادی- سیاسی - فرهنگی ؛ و توزیع مکانی عادلانه آنها  ، را در « سرزمین » ، که تعریفی جغرافیائی دارد ، اعمال می کنیم .


تعریف آمایش سرزمین ، تعریف کاربردی آمایش سرزمین ، اصول آمایش سرزمین ، فرایند آمایش سرزمین ، سیاستهای آمایش سرزمین ، امکانات ( تاسیسات و تجهیزات ) ، دسترسی ، فعالیتهای اقتصادی ، فعالیتهای اجتماعی ، فعالیتهای فرهنگی 


  • علیرضا آیت اللهی

تعریفِ هدف . تعریف علمی

علیرضا آیت اللهی | شنبه, ۲ بهمن ۱۳۹۵، ۱۱:۲۴ ق.ظ

.



تعریفِ هدف / تعریف علمی


دهها سال پیش گفته می شد:

تعریف یک شیء یا یک کار باید جامع و مانع باشد :

دارای تمام مشخصانی که در آن شیء هست

بدون مشخصاتی که در واقع در آن شیء نیست .

پس، تعریف همیشه فقط معنی یک شیء یا یک فعالیت نیست .

تعریف علمی

در یک تعریف علمی باید علاوه بر مشخصات شیء حدود و ثغور آن مشخصات نیز بیاید . در علوم انسانی به اعتبار اینکه علومی « نظری » هستند و هرکسی می تواند نظر خود را بدهد ، و اعتبارآن نظر « نسبی » است چون در علوم انسانی هر نظری نسبتا" درست است ؛ هرکسی می تواند در باره یک موضوع تعریفی از خود ارائه دهد ؛ یا تعاریفی پیشنهاد کند . این است که در مورد یک موضوع ممکن است هزاران تعریف وجود داشته باشد ؛ و پژوه

شگر تعریف مورد سلیقه خودرا بپذیرد و انتخاب کند یا خود راسا" به تعریف بپردازد.


در باره آمایش سرزمین نیز لااقل صدها تعریف علمی وجود دارد .

  • علیرضا آیت اللهی